Şeyh Said neden isyan etti?


1865 yılında Erzurum’un Hınıs ilçesinin Kolhisar köyünde doğan Şeyh Said, Nakşibendi tarikatının en etkin üyelerindendi.

Şeyh Said, Mayıs 1925'te büyük bir isyan başlatmayı hedefliyordu. Ancak isyan, Şubat ayında Diyarbakır'da Piran köyünde jandarmayla çıkan çatışma sonucu erken başladı.

İsyanın bir Kürt bağımsızlık hareketi ya da laikliğe karşı bir ayaklanma olup olmadığı kesin değil.

Bazı tarihçiler, Osmanlı son döneminde, Tanzimat ile bütün yurttaşlara eşit hak ve yükümlülükler verilince, Kürtlerin sahip oldukları bazı ayrıcalıkları kaybettiğini belirtiyor. Bu durum hoşnutsuzluklara yol açmakla beraber Kürtler, Milli Mücadele'ye büyük bir destek vermişti. Bunda bölgesel hakları koruyan, bağımsız bir ülke hayalinin yanı sıra din bağı da etkiliydi.

Ancak ulusal devlet inşası çabasının getirdiği milliyetçilik ve laiklik siyasetinin yanı sıra özellikle halifeliğin kaldırılmasıyla bu bağlar zayıflamıştı. Bölgede bazı Kürtler, merkezi yönetime karşı aşiret düzenini sürdürmek istiyordu.

Dolayısıyla ayaklanmanın nedenlerinden biri de, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminden itibaren gelişen, doğudaki bazı feodal beylerin arazilerini koruma endişesiydi.

İsyan bugün Bingöl’e bağlı Genç vilayetinde başladı. İsyancılar Hınıs, Çapakçur, Lice ve Palu’nun ardından Elazığ'ın merkezini de ele geçirdi ve Diyarbakır'ı kuşattı.

Şeyh Said isyanı nasıl bastırıldı?


25 Şubat 1925'te Meclis’te yapılan bilgilendirmenin ardından doğu vilayetlerinde bir ay sıkıyönetim ilan edildi.

İsyanı bastırmak için bölgeye asker gönderildi. "Dini siyasete alet etmek", "vatana ihanet" suçu kapsamına alındı.

İsyanın "Cumhuriyet rejimine tehdit oluşturduğuna" karar verildi.

Fethi Okyar'ın istifasının ardından İsmet İnönü 3 Mart 1925'te başbakan oldu. Yeni hükümetin ilk işi, ertesi gün Meclis'ten Tahrir-i Sükûn Kanunu'nu (Huzurun Sağlanması Yasası) geçirmek oldu.

Türkiye'nin yalnızca doğusunda değil tümünde geçerli bu yasa, hükümete iki yıl boyunca, "kamu düzenini bozduğuna" hükmettiği bütün örgütleri veya yayınları yasaklama yetkisi verdi. Kanunun süresi 1927’de iki yıl daha uzatıldı.

Biri doğu vilayetlerinde, diğeri de de ülkenin kalanında yetkili iki İstiklal Mahkemesi kuruldu.

Cumhuriyet kurulduktan ve halifelik kaldırıldıktan sonra Şubat 1925'te başlayan Şeyh Said İsyanı iki ay sürdü.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde merkezi yönetime karşı girişilen ve birçok çaplı Kürt aşiretin destek verdiği hilafet yanlısı isyan Şeyh Said'in 27 Nisan 1925'te yakalanmasının ardından bastırıldı, Şeyh Said dahil 50'ye yakın kişi İstiklal Mahkemesi'nde yargılandıktan sonra 29 Haziran 1925'te Diyarbakır'da idam edildi.

İsyan bastırılırken çok sayıda gazete kapatıldı, bazı gazeteciler de İstiklal Mahkemeleri'nde yargılandı.

Bu dönemde, muhalefet partisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası da 3 Haziran 1925'te kapatıldı.

Şeyh Said İsyanı'nın bastırılmasının ardından ilerleyen dönemde tekke, zaviye ve türbeler kapatıldı; tarikatlar, ayinler ve özel kıyafetlerin giyilmesi yasaklandı. Ayrıca Şapka Kanunu çıkarıldı.

Şeyh Said kıyamın (isyanın) ana sebebi, Ankara Hükümeti’nin Hilafeti kaldırması ve Gayr-i İslami kanunların çıkarılmasıdır. Şeyh Said Ankara Hükümeti’ne çağrıda bulundu ancak, İslam’a mugayir kanunların çıkarılmaması ve Hilafetin kaldırılmamasını istemiştir. Bu istekleri yerine getirilmeyince de, kıyama kalkmıştır.Mahkemede verdiği ifadeler tam olarak şu şekildedir:
Savcı Ahmet Süreyya Bey (Özgeevren) ‘‘Neden isyan ettiniz?’’ diye sorunca, cevabı ‘‘şeriat için’’ oldu. Sonra ‘‘Amacımız din hükümlerinin uygulanmasını rica yoluyla hükümete arz etmekti.”
Bir diğer husus 2020 senesinde Muş’un Varto İlçesi’ne bağlı Goma Gorgo Köyü’nde ikamet eden Hacı Ahmet ile yapılan görüşmede şunları ifade etmiştir ve aynı zamanda bu kıyamda bizzat yer almış birisinin sözleridir.Yapılan röportajda verdiği cevaplar ; "Biz hükümetten ve Kemal Paşa’dan şeriatı uygulamasını istedik. Ancak Kemal Paşa: “Biz bu gün Avrupa’ya bağlıyız, kanunlar ne ise onların kanunlarını uygulamak gerekir. Devlet olabilmemiz için bu şarttır. Bu yüzden şeriatı uygulayamayız” dedi. Bunun üzerine kıyam hareketine giriştik demiştir.Peki bu başarısızlığın sebebi neydi diye sorduklarında; "Elazığ’ı kuşattıktan sonra, halkın yardımı ile iki günde Elazığ ele geçirildi. Ancak askerlerin bir kısmı, dükkânları yağmalamaya başlayınca, halk bunu kabul etmedi ve karşı çıktı. Aynı şekilde Diyarbakır surlarında bulunan deliklerden şehre giderek, oradan da yağmalama işi olunca, bu şeriata uygun değil diye Şeyh Said Efendi de karşı çıktı. Şeriata uygun hareket etmeyenler bulunduğu için geri çekilmek zorunda kalındı.
Şeyh Said’in müstakil bir Kürt devleti kurmak için savaştığını söyleyenler var. Kıyama katılmış biri olarak bu fikre ne dersiniz diyen muhabire ;"Hayır, öyle bir şey yok, yalandır. Şeyh Said Efendi’nin gayesi şeriattı. Zaten o zaman Kürt meselesi yoktu. Allah’ın dini için savaştığını herkes biliyor." demiştir.
Şeyh Said müdafaasında ne dedi biliyor musunuz peki ?

‘Ben şeriat için savaştım’ dedi.
Şeyh Said’in niyeti, Mayıs ayında isyanı başlatmaktır. 13 Şubat 1925 günü, Diyarbakır’ın Eğil nahiyesine bağlı Piran köyünde (Diyarbakır ilçesi Dicle) bir düğün esnasında jandarmalarla yaşanan nahoş olaylar neticesinde, isyanı başlatmak zorunda kalırlar.
Bu arada Diyarbakır, Şeyh Said taraftarlarının eline geçer. Diyarbakır’ı ele geçiren isyancılar arasında bulunan bazı kimselerin, milletin malını talan ettiği iddia edilir. Bu arada Osman Nuri Koptagel komutasındaki Ankara Birlikleri, Diyarbakır’ı kuşatmıştır. Bunu haber alan Şeyh Said daha fazla kan dökülmemesi için Varto’da 15 Nisan’da teslim olur.
Ankara Hükümeti milletvekillerinden oluşan bir heyeti, İstiklal Mahkemesi olarak Diyarbakır’a gönderir. Şeyh Said ve 81 adamı, 26 Mayıs günü Diyarbakır’a getirilip İstiklal Mahkemesi’nde yargılamalarına başlanır.Şeyh Said ve adamlarına, avukat tutmalarına izin verilmez. Savunmalarını kendileri yaparlar. Sanıklardan bazılarının Türkçe bilmedikleri için, savunmalarını Kürtçe ve Arapça yaparlar. 81 sanıkla dava, bir sinema salonunda görülür ve yaklaşık bir ay sürer. Şeyh Said ve 46 arkadaşı idama mahkûm edilir.
Şeyh Said ve diğer sanıklara, hücrelerinde, idam edilecekleri bir doktor eşliğinde söylenir. Şeyh Said idam edileceklerini duyduğunda, namaz kılmak ister ve namaz kılması için kendisine izin verilir. Namazını kıldıktan sonra kendisine “Ne hissediyorsunuz?” diye soran Akşam gazetesinin muhabirine “Asıldığıma acıma. Zira asılmam Allah ve din içindir” der. Ve bu arada eline kalemi alır ve bir kâğıda Arapça olarak şunları yazar:

“Allah yolunda öldürülenlere ölüler demeyiniz. Onlar yaşıyorlardır. Lâkin siz o şuurda değilsiniz. Biz muhakkak ki Rabbimize avdet ederiz… Değersiz dallarda beni asmanıza pervam yoktur. Muhakkak ki ölümüm Allah ve İslam içindir. Muhammed Said Palevi Elamedi.”
Zincirlere bağlı olarak 47 idam mahkûmu, sehpalara götürülür, elleri ve ayaklarından bağlanmış mahkûmlardan Hanili Mustafa Bey, bir ilahi söylemeye başlar, başındaki jandarma dipçiği Mustafa Bey’in omzuna vurunca, mahkûmlar hep bir ağızdan “Allah-ü Ekber” diye haykırırlar.

İlk olarak isyanın elebaşlarından Fakih Hasan idam edilir. Şeyh Said, idam ipi boynuna geçirilmeden önce, mahkeme üyelerinden Saib Bey ve Diyarbakır valisi Mürsel Bey’e dönerek “Mahşerde hesaplaşacağız” der ve ayağının altından tabure çekilerek idam edilir.
Kısa ve özet olarak anlatmak istedim selam ve dua ile.

yakın olarak Süleyman dönemi dahil bu isyanlar din kisvesi altında toplandıkları iddia edilmiştir. Böyle şeylere devlet müsamaha edemez,etmemelidir.

Tûsî adlı kişinin imzası

Emîr-î Kebîr

Asıl sormamız gereken soru şu "din" kime neyi ifade etmekte yapılan araştırmalar, söylenen sözler ve yazılan yazılar.Meseleleri üstün körü sadece müfredat kitaplarına bağlı kalarak değil ilgili konuları gerek ansiklopedi, gerek o dönemde içinde bulunan kişi ve kişilerin sözleri gerek başka başka kaynaklar araştırılıp ona göre bir yol cizmek gerekir.Veli'nin her yazdığı yazı doğru olsaydı o zaman diğer kaynakların bir manası olmazdı.

Uzun lafın kısası sait İngiltere lehine gelişen adımlar attığı için (ya ajanıdır ya da çıkarları birdir bilemem) halkta da karşılık bulamadığından başarısız bir darbe girişimi olmuştur tıpkı menemen olayı gibi

Kimine göre azizdir kimine göre hain. Tarih yalan söylemez kazansa kahraman olurdu kaybetti hain oldu

Tûsî adlı kişinin imzası

Emîr-î Kebîr

İngilizlerin lehine çalıştığına dair belge niteliği taşıyan bir şeyler görüldümü.Şahsen ben tarih araştırmacısıyım eğer bir belge bir kaynak varsa paylaşabilirmisin.İsmet İnönü bile bu iddaanın gerçek olmadığını kendi hatıratında söylemiştir.İsmet inönüyü tanımayan yok sanırım.Bence biraz araştırmanızda fayda var ve kesinlikle katılıyorum tarih asla yalan söylemez.Fazla uzatmakta istemiyorum ancak; o dönemde alınan silahlarla onlarla bağlantısı olduğu manasını da taşımaz.General Harrington'un İneboluda Ankara hükümetine teslim ettiği silahlar gibi.Yani demem o ki derinlemesine araştırmak lazım.Kullanılan bir malzeme vb. şeyle yargılamamak lazım ve kesin delil olması gerekmektedir.

Belge mi? O dönem musul için harekete geçen bir Türkiye vardı ee İngilizler nasıl uzak tutacaktı Türkiye’yi ? Tabi ki hilafetin kaldırılmasını bahane edip isyan etmek isteyenleri kullanarak Tarih araştırmacısı olduğunuzu beyan etmişsiniz sizde iyi bilirsiniz ki hainliğin savunması olmaz. İyi bir araştırmalar sayın okuyucu

Tûsî adlı kişinin imzası

Emîr-î Kebîr

Cemiyet-i akvamin yaptigi çalışmalari arastirmani tavsiye ederim neden mi Lozanda çözülemeyen bir Musul meselesi vardı neden cemiyet-i akvama devredildi ve ayrıca dediğim gibi İsmet önünü hatıralarıni okumanı tavsiye ederim İsmet İnönü gibi birisj bile bunun asılsız bir durum olduğunu belirtmiş daha ben nediyeyim ki sevgili okuyucu Ayrıca Mustafa Kemal Atatürk bile onu hain kategorisine katmış birisi değil irticai kategorisine katmış birisi
Tanin Gazetesi: 03.03.1925.
Vakit Gazetesi: 28.02.1925.
Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, cild 4, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991, sayfa 560, 561, 562.

Bunlara da bakmanızı tavsiye ederim.

Milletin malına mülküne yağma hareketi yapan kim olursa olsun haindir katli de vaciptir

Tûsî adlı kişinin imzası

Emîr-î Kebîr

Isyanin milletin malina mulkune cokme ile zerre miskal ilgisi yok sen benden daha iyi biliyorsun.

Ingilizlerle anlasti filan zaten tamamen palavra, kürtler milli mücadeleye destek vermese ellerini kollarını sallaya sallaya devletlerini kurarlardi.

Kürtlerin milli mücadeleye destek vermesi karsiliginda verilen sözler var, bunlardan en onemlisi kendi cografyalarindaki ozerkligin devami ve hilafet ile seriatin devamidir.

Hicbir sekilde Hilafetin kaldirilacagi veya laik duzene gecilecegi söylenmedi, bu sartlarda destekte vermezlerdi zaten.

1921 Anayasasinda Devletin dini islamdir diyor mu? bu 1924’te kaldirildi. Hicbir tahribat yaratmadiginimi söylüyorsunuz?

Bu konularla alakali Atatürk’ün en yakin arkadaslariyla dahi arasi acilmistir Kazim Karabekir ve arkadaslarinin kurdugu Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası neden hilafetin kaldirilmasindan sonraya denk gelir mesela?

Amasya Tamimi ile Kurtuluş Savaşı'nı başlatan beş kişilik kumandan kadrosunun Mustafa Kemal Paşa hariç tüm üyeleri, Terakkiperver Fırkası'nın kurucu ve liderleri arasında yer almıştır. (Kâzım Karabekir, Rauf Bey, Refet Paşa ve Ali Fuat Paşa.)

Adamlar parti tüzüklerine “ dini inançlara saygılıyız “ diye boşuna mi yazdilar?

Bu adamlari tamami cumhuriyetçiydiler ne oldu Şeyh Said isyani bahanesiyle bu parti kapatildi Savaş kahramanlari idamla yargılandı.

Isyan bastirildi, Devlet Ulus devlet temeli uzerine insa edildi. Kürtlerin kimlikleri yok sayıldı ve Bizede 100 yillik Kürt sorunu bıraktı.

Adamlar kendini kurucu unsur zannederken dillerini bile konusamaz oldular.

Bu arada isyanı bende doğru bulmuyorum, Atatürk ozellikle isyandan sonra iktidarinin ve devletin yikilacagi endisesine kapilip cok sert tedbirler aldi bu yuzden.

Devlet kurulurken verilen sözler ne zaman yerine getirilirse bu sorunda o zaman biter. Yoksa hem insan kaynagimizi hemde paramizi harcamaya devam ederiz, ayagimizda bu prangayla yasamaya mahkum oluruz.